Oeroeg, Hella Haasse

Oeroeg

Hella Haasse

Het laatste boek van dit jaar! Ook het kortste boek, trouwens.

Ik vond Oeroeg best een fijn boek. Gelijk aan het begin, bij “Oeroeg was mijn vriend.” vraag je je af waarom dit in de verleden tijd staat. Pas het eind van het boek naderend komt de ik-persoon er zelf achter.

Oeroeg is geschreven met de ik-persoon als verteller, achteraf. Het begint dan ook met haast een korte samenvatting, en dan begint het bij het begin, van dichterbij. Soms zijn de ik-persoon’s (laten we hem D noemen) gedachten aan het verhaal toegevoegd, wat over het algemeen een mooie nuance en verdieping aanbrengt. Deze post-rem stijl doet me denken aan het boek dat we voor Engels moesten lezen, Angela’s Ashes. Het verschil is dat Angela’s Ashes autografisch is, terwijl Oeroeg fictie is. Dit boek is wel minstens zo realistisch, wat ik erg knap vind.

Vergeleken met het vorige boek dat ik las, dat ook over apartheid ging, Het beloofde land, is dit boek veel genuanceerder en in tegenstelling tot het eerstgenoemde blijft dit interessant terwijl Het beloofde land snel vervelend werd.

Naar het einde toe lukte het me niet meer het boek weg te leggen, maar dat was op een positieve manier. Als er afstand komt tussen Oeroeg en D, wordt het snel spannend, in verband met de openingszin die een hele lange spanningsboog creëerde. De laatste pagina is heel diep, en eigenlijk best verdrietig. Ik vind deze, en een heleboel andere passages in het boek, heel knap gebracht. Misschien komt het door de kwetsbaarheid dat D zo geloofwaardig overkomt.

Samenvatting

Van Annemieke Dannenberg

De ik-figuur en Oeroeg zijn beste vrienden. Oeroeg is de zoon van Sidris en Deppoh. Zijn vader werkt bij de onderneming van de Nederlandse administrateur, de vader van de ik-figuur. De jongens doen alles samen, van jongs af aan. Waar Oeroeg is, is de Nederlandse jongen, en andersom. De ik-figuur heeft tijdens zijn kindertijd niet door dat Oeroeg in rang lager staat dan hij. Dat merkt hij pas als het personeel Oeroeg een beetje gaat plagen en als hij door krijgt dat zijn vader liever niet wil dat hij met Oeroeg omgaat. Toch is Oeroeg de belangrijkste persoon voor hem. Het is de vader van de ik-figuur een doorn in het oog dat hij zo slecht Nederlands spreekt. Daarom wordt meneer Bollinger ingehuurd om hem persoonlijk les te geven. Oeroeg luistert altijd mee en pikt er veel van op.

Op een avond gaan Oeroegsde ouders van de ik-persoon, Bollinger, Oeroegs vader en nog wat gasten naar Telagea Hideung, het Zwarte Meer. De ik-figuur mag mee. De groep is aangeschoten en wild. Ze varen met een vlot het meer over, maar een stuk vlot breekt af. De ik-figuur raakt verstrikt en Deppoh probeert hem te redden maar hierdoor verdrinkt hij zelf. De vader van Oeroeg is dood. Hierdoor moet de familie van Oeroeg verhuizen. Maar omdat de ik-figuur zo gehecht is aan Oeroeg, mag hij blijven.* Ze reizen samen elke dag naar school, echter wel voor elk een andere school in Soekaboemi.

De ouders van de ik-figuur scheiden en hierdoor komt hij bij Lida in Soekaboemi te wonen. Als blijkt dat hij Oeroeg heel erg mist, mag hij er ook komen wonen. Lida raakt heel erg op Oeroeg gesteld en geeft hem alles wat hij nodig heeft. Ze ziet namelijk dat hij erg slim is en ze wil hem de kans geven te studeren. Oeroeg laat zo min mogelijk merken dat hij een inlander is en schaamt zich voor zijn afkomst. De ik-figuur gaat naar een internaat van de HBS in Batavia. Later komt Oeroeg daar ook terecht omdat hij wel wat structuur kan gebruiken. Hij misbruikt Lida’s goedheid nogal door ’s avonds laat weg te blijven en naar bed te gaan met andere huurders uit Lida’s pension. Op het internaat groeien de jongens nog verder uit elkaar doordat Oeroeg toch echt een inlander is en de andere jongens dat niet accepteren. Oeroeg gaat naar de MULO waar voornamelijk halfbloedkinderen zitten. Hier voelt hij zich beter thuis. Na de MULO gaat Oeroeg medicijnen studeren in Soerabaja. Lida betaalt ondertussen alle kosten van Oeroegs opleiding. Tijdens zijn studie krijgt hij interesse in de politiek en keert Oeroeg zich tegen de Nederlanders, en dus ook tegen de ik-figuur. Als die hem eens opzoekt krijgen ze ruzie.

De ik-figuur gaat studeren in Delft. Sporadisch contact hebben alleen hij en Lida nog, eerst nog weleens met een korte krabbel van Oeroeg maar steeds minder. Als de ik-figuur klaar is met zijn opleiding, keert hij terug naar zijn geboortegrond - maar alles is anders geworden.

*Hier ben ik het niet mee eens. Ik denk dat Oeroeg niet bij D in komt wonen omdat D aan hem gehecht is, want zijn vader lijkt dat niet eens zo heel veel te kunnen schelen. Sterker nog, zijn vader wil eigenlijk liever dat ze geen vrienden zijn, lijkt het. Ik denk dat D’s vader Oeroeg in huis neemt en zijn school betaalt omdat zijn vader is doodgegaan op een feestje van hem.

Hoe dan ook, ik denk dat ik deze keer kies voor het ophemelen (de vorige twee keren heb ik de sterren laten beslissen, en dat kwam uit op afkraken).

Een verhaal over Indië, apartheid, maar vooral: vriendschap.

De hoofdpersoon van dit verhaal vertelt als volwassene over zijn tijd van klein kind tot jong-volwassene, en hoe de relatie met inlander en leeftijdsgenoot Oeroeg geleidelijk veranderde.

Ik vind dit een goed boek. Het is fictie, maar komt heel echt over, om meerdere redenen.

De twee belangrijkste personen in dit boek, de ik-persoon en Oeroeg, zijn heel realistisch weergegeven. Ze maken beiden karakterveranderingen door: voor Oeroeg zit dat in hoe hij denkt over de apartheid, waar het hem eerst niet veel kan schelen, hij later probeert te doen alsof hij geen inlander is en hij aan het eind de Nederlanders juist haat; voor de ik-persoon houdt het in dat hij anders over Oeroeg gaat denken. Gedurende het verhaal verandert Oeroeg eigenlijk veel meer dan de ik-persoon, die een beetje naïef blijft. Maar dat probleem wordt verholpen doordat de gedachten van de volwassen ik-persoon zo nu en dan bij het verhaal betrokken worden om de nodige nuance en diepte aan te brengen.

De omgevingen waar de ik-persoon mee te maken krijgt zijn erg beeldend neergezet. Zoals ze dat als kinderen ook bij Oeroeg en de ik-persoon deden, spreken locaties zoals Telaga Hideung en het oerwoud van Gerard geweldig tot de verbeelding. Verder worden door het uitgebreide beeld van de locaties belangrijke verschillen duidelijk gemaakt, bij bijvoorbeeld de overstap van Soekaboemi naar Batavia.

De andere belangrijke personen in het verhaal zijn allemaal erg geloofwaardig. Zie bijvoorbeeld de vader, die in eerste instantie alleen maar de strenge en afstandelijke man des huizes lijkt te zijn, maar op verschillende plekken in het boek zich van een andere kant laat zien, bijvoorbeeld vlak na Deppoh’s dood of bij het gesprek over de ik-persoon’s toekomst. Natuurlijk zijn er ook een paar typen, zoals bijvoorbeeld de twee jonge dames aan wier goede zeden te twijfelen was, wat dan ook weer goed is zodat er niet te veel verschillende personen tegelijk zijn. Maar de personages voor wie het belangrijk is zijn allemaal goed uitgewerkt en worden niet oppervlakkig weergegeven. Aan zowel de landschappen als de personages kun je merken dat Haasse Indië echt kent en weet waar ze het over heeft.

Iets wat ik heel mooi vind is hoe het is weergegeven dat een volwassene schrijft over zichzelf, ook toen hij nog kind was. Dat is moeilijk, omdat je dan al snel je huidige opvattingen toepast op het verleden, terwijl je je daar toen misschien nog wel helemaal niet op die manier bewust van was. Maar dit probleem wordt voorkomen doordat er duidelijk verschil gemaakt wordt tussen wat duidelijk van toen was en wat gedachten van nu zijn. De ik-persoon maakt duidelijk dat sommige herinneringen misschien beïnvloed zijn door de huidige stand van zaken, en dat veel speculatie is.

Haasse legt de focus duidelijk op de vriendschap, met daarbij het anders-zijn. Daarbij laat ze de ik-persoon ook prioriteiten stellen die er bijvoorbeeld voor zorgen dat over de Tweede Wereldoorlog maar een paar regels gerept wordt. Want daar gaat het in dit boek niet om.

Uiteindelijk is het sterkste punt van dit boek volgens mij nu de kwetsbaarheid van de ik-persoon, en dan vooral als volwassene. Hij heeft dit hele gebeuren achter te rug, vertelt het, en weet nog steeds niet hoe het nou precies is gegaan of hoe het verder zal gaan. De laatste bladzijde is hier een heel sterk slot.

(waarschijnlijk mag ik die hier niet als citaat invoegen? Zou wel mooi zijn)